Hugleiðing um þjóðmálaumræðu

Stundum gerist það í opinberri þjóðmálaumræðu að menn beita brögðum sem ætlað er að afvegaleiða lesandann frekar en að upplýsa. Tvær aðferðir eru einna algengastar í þeirri viðleitni.

Sú fyrri felst í að rangtúlka ummæli viðmælandans, snúa út úr rökum hans og halla svo réttu máli sjálfum sér í vil. Með þessari aðferð komast menn hjá því að takast á við þau rök sem viðmælandinn hafði raunverulega lagt fram máli sínu til stuðnings. Síðan er hjólað í þennan rangt túlkaða málflutning. Stefán Ólafsson, félagsfræðiprófessor, varð til að mynda fyrir barðinu á þessari aðferð þegar sumir stjórnmálamenn hófu að afbaka rannsóknaniðurstöður hans sem sýndu að afmarkaður hópur fólks á Íslandi bjó við fátæktarmörk samkvæmt tilteknum alþjóðlegum skilgreiningum.

Dæma úr leik
Hin aðferðin er sama marki brennd, nefnilega því að komast hjá því að takast á við rök viðmælandans. Sú gengur út á að stimpla viðmælandann og dæma þannig úr leik í umræðunni.. Það var til að mynda leiðinlegt að sjá um daginn þegar ungur og efnilegur þingmaður Framsóknarflokksins kaus að beita þessari aðferð í umfjöllun um gagnrýni Guðmundar Ólafssonar, lektors í hagfræði, á hækkun á lánshlutfalli Íbúðalánasjóðs. Þingmaðurinn ungi féll Því miður í þann grautfúla pytt að dylgja um fræðilegan heiður Guðmundar og pólitískar hvatir í stað þess að einbeita sér að hinum efnislega málflutningi. Líkast til hef ég sjálfur einhverntíman fallið í þennan sama leðindapytt en það er ekki gott að svamla lengi í forinni.

Útúrsnúningur
Stundum er báðum þessum aðferðum beitt samtímis. Sjálfur fékk ég svoleiðis jólakveðju frá Bjarna Harðarsyni, þingmanni Framsóknarflokksins, fyrst á þessum vettvangi á laugardaginn síðastliðinn og svo aftur í Morgunblaðinu á aðfangadag (tekin af vef þingmannsins). Forsaga málsins er sú að ég hafði verið fenginn til að skýra frá nýjum sáttmála ESB í Silfri Egils helgina áður. Í stað þess að gagnrýna málflutning minn efnislega fór þingmaðurinn í þann leiðangur að snúa út úr máli mínu. Raunar er engu líkara en að hann hafi ekki einu sinni heyrt þá gagnrýni sem ég færði fram á stjórnsýslu ESB í þættinum en það get ég ekki vitað um. Þvínæst hóf þingmaðurinn stimpilinn á loft og þar með átti að dæma mig úr leik sem ómarktækan í málinu.

Raunar gekk þessi þingmaður lengra en ég hef áður séð því hér var vísvitandi farið með rangt mál. Í grein sinnni hér í blaðinu fullyrti þingmaðurinn að ég sé formaður Evrópusamtakanna. Þegar ég benti honum á að þá vegtyllu hefði ég aldrei hlotið og raunar aldrei sóst eftir breytti hann mér í talsmann þessara sömu samtaka í Morgunblaðsgreininni. Samt veit þingmaðurinn fullvel að ég hef fyrir löngu látið af pólitískum afskiptum og starfa í dag sem forstöðumaður Evrópufræðaseturs Háskólans á Bifröst. Eigi að síður kaus þingmaðurinn að halla réttu máli í stað þess að takast á við málefnið og tókst svo á einhvern stórundarlegan hátt að blanda þeim Hitler og Stalín inn í málið. Vandi minn er sá að ég myndi gjarnan vilja rökræða við þingmanninn um ríkjasamvinnu í Evrópu og stöðu Íslands í alþjóðlegu samstarfi en grein hans var svo yfirfull af gífuryrðum, fordæmingum, rausi og rangfærslum að það er tæpast hægt. 

Það er sjálfsagt að gagnrýna málflutning manna harkalega en ég held að flestu fólki leiðist að ræða við menn sem hafa meira fyrir því að snúa út úr og halla réttu máli heldur en að takast á með rökum.

24 stundir. 28 október 2007.

Gleðileg jól

Að þessu sinni vannst ekki tími til að koma út hefðbundnum jólakortum. Ég vil því nota tækifærið hér og óska öllum lesendum þessarar síðu gleðilegra jóla og farsældar á komandi ári.

Leiðrétting

Í dagblaði í dag heldur þingmaður því fram að ég sé formaður Evrópusamtakanna. Það er ekki rétt. Ég er ekki formaður Evrópusamtakanna og hef aldrei verið. Sá mæti maður heitir Andrés Pétursson. Ég er hins vegar forsöðumaður Evrópufræðaseturs á Bifröst.

Tvær góðar: Bernharður Núll og Konungur Norðursins

Þetta virðast ætla að vera nokkuð góð bókajól. Ég hef þegar sagt hér á síðunni nokkur orð um Hliðarspor eftir Ágúst Borgþór, Velkomin til Bagdat eftir Davíð Loga og bók Sigmundar Ernis um Guðna Ágústson. Undanfarnar vikur hef ég einnig haft á náttborðinu Bernharð Núll eftir Bjarna Bjarnason og Konung norðursins eftir Val Gunnarsson. Bjarni er þrautreyndur höfundur og hefur fyrir löngu fundið sinn stíl. Valur Gunnarsson er hins vegar nýliði á skáldsagnasviðinu. Báðar bækurnar fjalla um einkennilega og einræna menn sem finna sig illa í umhverfi sínu. Bernharður Núll er einhverskonar dulrænn atvinnumaður í mannlífsskoðun og yfir bókinn svífur ansi sérstakur andi. Þetta er að mörgu leyti áhugaverð bók hjá Bjarna enda hefur hann ansi sérstaka sín á tilveruna. Sérkennileg saga en allavega óhætt að mæla vel og rækilega með henni. Söguhetja Vals, Ilkka Hamalainen, er ólánlegur finni sem fer á heimssögulegt fyllirí. Í söguna fléttar Valur svo norræni goðafræði. Mér skilst að þessi bók hafi verið ansi lengi í smíðum en höfundurinn má vera ánægður við útkomuna. Þrátt fyrir smávægilegar brotalamir hér og þar er þetta bráðskemmtilegt verk og góð frumraun.

Mannlíf: Svona gerum við í Danmörku

Í síðasta tölublaði Mannlífs birtist eftir mig grein um dönsku þingkosningarnar. Nú þegar nýtt tölublað er komið út er orðið óhætt að vísa á greinina hér. Inngangurinn er svona:

"Andrúmsloftið var blandið spennu, hátíðleik, eftirvæntingu, óvissu, gleði og taugaviklun, jafnvel örlaði á ótta hjá sumum. Þetta gæti reynst ansi göróttur kokteill hugsaði ég með mér þegar ég gekk upp tröppurnar að Kristjánsborg, þinghúsinu í Kaupmannahöfn undir kvöld 13. nóvember síðastliðinn. Enn var rúmur klukkutími í lokun kjörstaða. Á leiðinni í þinghúsið í gegnum miðbæinn mætti ég útsendurum fimm flokka sem ólmir vildu vita hvort ég væri búinn að kjósa, allir undu þeir sér umsvifalaust að næsta manni þegar þeir áttuðu sig á að ég hef ekki kosningarétt í Danmörku. Allt á fullu. Allt gat enn gerst. ..."

Meira hér.

Bautasteinn Guðna Ágústssonar

Ljóðskáldið og fréttamaðurinn Sigmundur Ernir Rúnarsson hefur sent frá sér heilmikla bók um Guðna Ágústsson, formann Framsóknarflokksins. Þeir Sigmundur og Guðni eru nú dálítið ólíklegt par sem í sjálfu sér er kostur fyrir bók af þessu tagi. Svo notað sé orðfæri Guðna má segja að þar sem Brúnastaðabóndinn og fréttaskáldið komi saman þar sé áhugaverð bók. Og í þeirri bók má ýmislegt finna.

Fyrst er að nefna að bókin er skemmtileg aflestrar, stundum bráðskemmtileg. Sigmundur Ernir er lipur penni og hér nýtur hann sín mun betur en hægt er að gera í fréttaskrifum fyrir sjónvarp. Sigmundur nálgast verkið eins og skáldsagnahöfundur, eða jafnvel prósahöfundur, sem teiknar upp myndir af viðfangsefni sínu. Guðni er leirinn sem Sigmundur notar til að teikna upp tiltekna mynd. Þetta er í senn helsti kostur og galli bókarinnar. Það er auðvitað mikill fengur í því þegar stjórnmálamenn sem náð hafa til hæðstu metorða í íslenskum stjórnmálum segja sögu sína á bók. En um leið má spyrja sig hvers vegna Guðni leggur út í þetta verk nú, rétt á miðjum aldri og enn í miðjum eldglæringum stjórnmálanna. Líkast til lítur Guðni svo á að bókin geti hjálpað honum í stjórnmálabaráttunni. Og svo virðist sem höfundurinn hafi ákveðið að styðja viðfangsefni sitt í þeirri viðleitini.

Hér gerist tvennt í senn sem dregur úr gildi bókarinnar. Í fyrsta lagi er Guðni enn of upptekinn af næstu skrefum í stjórnmálunum og  hefur því hvorki yfirsýn yfir eigin feril né nægjanlegt þor til að gera upp erfið mál, þótt af nægu sé að taka. Í öðru lagi er skrásetjarinn með öllu gagnrýnislaus á viðfangsefni sitt og virðist hafa ákveðið strax í upphafi segja söguna aðeins út frá þröngu sjónarhorni Guðna í stað þess að skoða feril Guðna í víðara samhengi. Í sjálfu sér er ekkert athugvert við þessa nálgun og hvorki Sigmundur né Guðni reyna að villa á sér heimildir í þessum efnum. Við þurfum því bara taka bókinni eins og hún er. Í henni gætir víða ónákvæmni, svo sem þegar sagt er (bls. 258) að fyrir kosningarnar 1991 hafi helsta umræðuefnið verið hugsanleg Evrópusambandsaðild. Þá var auðvitað harðast deilt um EES. Ansi víða í bókinni er réttu máli augljóslega hallað Guðna í vil. En þar sem þessari bók er ekki ætlað annað en að lýsa sjónarhorni Guðna þá er svo sem ekki yfir neinu að kvarta í þessum efnum.

Sjálfum fannst mér tveir kaflar afgerandi bestir, sá fyrri í upphafi bókar og hinn í blálokin.  Sá fyrri fjallar raunar alls ekki um Guðna heldur um Ágúst föður hans og uppvöxt hans við vægast sagt kröpp kjör við Eyrabakka. Þar er á ferðinni mögnuð lýsing á þeirri sáru fátækt sem var á Íslandi fyrir ekki meira en mannsaldri. Ágúst átti svo eftir að koma ár sinni vel fyrir borð og varð bæði alþingismaður og héraðshöfðingi Framsóknarflokksins á Suðurlandi. Það gleymist oft að Guðni er alþingismannssonur og var á sínum tíma skilgreindur erfðaprins flokksins, en ekki sjálfsprottinn úr grasrót sveita Suðurlands eins og margir halda.

Seinni kaflinn sem mér fannst áhugaverður fjallar um samskipti Guðna og Halldórs Ásgrímssonar og það ótrúlega klúður sem varð í kringum afsögn Halldórs sem forsætisráðherra og formanns í Framsóknarflokknum. Halldór ætlaði að taka Guðna með sér út úr stjórnmálum en Guðni sá meistaralega við honum. Sú atburðarrás sýnir að Guðni kann ýmislegt fyrir sér í refskap stjórnmálanna. Hann birtist þjóðinni sem blíður, gamanasamur og eilítið gamaldags en þegar á þarf að halda getur hann verið alveg jafn slóttugur pólitíkus og allir hinir. Eftir langan feril getur Guðni því enn átt langa framtíð fyrir sér í framvarðarsveit íslenskra stjórnmála.

Kistan.is. 14. desember 2007.

Land óttans

Bandaríkin eru ekki aðeins voldugasta ríki veraldar nú um stundir heldur er þetta stóra og víðfema ríki í vesturheimi líka ansi merkilegt. Bandaríkin eru raunar stórmerkileg þjóðfélagstilraun. Þar ægir saman fólki frá öllum krummaskuðum heimsbyggðarinnar. Einmitt það er helsti styrkur Bandaríkjanna. Líkast til má heyra öll tungumál jarðar einhvers staðar í bæjum, borgum, héruðum, sýslum og ríkjum Bandaríkjanna. Þetta á sérstaklega við um New York sem hefur verið kölluð suðupottur ólíkra menninga. Allir þessir ólíku kraftar sem mætast á miðri Manhattan hafa gert þessa gömlu indjánaeyju að menningarlegum og viðskiptalegum miðpunkti Vesturlanda. En nú er þetta allt að breytast. Bandaríkin hafa nefnilega verið á stórfurðulegri óheillaför undanfarin ár sem smám saman grefur undan stöðu þeirra í samskiptum við önnur lönd.

Íslendingar hafa lengi talið sig vera bandamenn Bandaríkjanna, jafnvel haldið að sérstakur vinskapur hafi verið meðal þjóðanna tveggja. Vinir sækja hvern annan heim og taka vel á móti hver öðrum. En nú er þetta semsé allt að breytast. Þessi óheillaþróun sem átt hefur sér stað í Bandaríkjunum eftir 11. September 2001 birtist okkur Íslendingum í litlu máli nú um miðja vikuna sem segja má að hafa sett þjóðmálaumræðu á Íslandi á annan endann. Ung íslensk kona fór með vinkonum sínum í skemmtiferð til New York en í stað þess að komast í kokteilpartý með Cerry, Míröndu, Samönthu og Charlottu var hún þess í stað handjárnuð, læst í fótkefli og svo látin dúsa á stálplötu í einhverri dýflissu bandarísku alríkisstjórnarinnar í um sólarhring. Hún var svöng, hrakin, köld, hrædd og fékk ekki að hafa samband við nokkurn mann. Eftir að hafa lent í yfirheyrslum um tíðahring sinn og önnur persónuleg mál var hún svo dregin í járnum um borð í næstu vél heim til Íslands. Hún hafði gerst brotleg við bandarísk lög. Tólf árum áður hafði hún dvalið í Bandaríkjunum þremur vikum lengur en ferðamannaáritun hennar sagði til um. Semsé augsljós stórglæpamaður á ferð.

Bloggið er að verða ansi öflugt tæki í þjóðmálaumræðu og Erla Ósk Arnardóttir sagði lesendum sögu sína. Hneykslisaldan reis skiljanlega upp í íslensku samfélagi og skall á bandaríska sendiráðinu við Laufásveg af fullu afli. Meira að segja sjálft Morgunblaðið sem til skamms tíma var helsti málssvari bandarískra stjórnvalda á Íslandi náði ekki upp í nef sér af hneykslan í einkar harðorðum leiðara. Enda er það svo að jafnvel trygglyndustu vinir Bandaríkjanna hafa snúið við þeim baki. Ég lýsi því í lítilli bók sem kom út fyrr á þessu ári hvernig Bandaríkin hafa smám saman verið að  breytast í land óttans frá hryðjuverkunum hryllilegu 11. September 2001. Bókin heitir Opið land en Bandaríkin eru hægt og bítandi að verða aflokaðasta ríki Vesturlanda. Þetta er undarleg vegferð og svo virðist sem Bandríkin hafi sagt vestrænum gildum á borð við frelsi, lýðræði og mannréttindi stríð á hendur.

Prófum hér í lokin stutta hugaræfingu. Segjum sem svo að hér væri ekki um að ræða unga, aðlaðandi, ljóshærða, íslenska stúlku heldur ungan, brúneygðan, svarthærðan strák frá Mið-Asturlöndum. Segjum einnig sem svo að hann hafi ekki gerst brotlegur við ferðamannalög Bandaríkjanna heldur hafi komið í ljós að í barnaskóla heima í Arabíu hafði hann einu sinni verið í bekk með manni sem er grunaður um aðild að samtökum sem einhver af fjölmörgum leyniþjónustum Bandaríkjanna hefur bendlað við hryðjuverkastarfsemi. Ætli við getum yfir höfuð gert okkur í hugarlund hvernig tekið yrði á móti þeim manni ef hann kæmi í skemmtiferð með félögum sínum til Bandaríkjanna?

24 stundir. 14. desember 2007.

Ritrýnd grein: Hvers vegna EES en ekki ESB?

Í dag birtist eftir mig ritrýnd grein í Tímariti um félagsvísindi sem gefið er út af Háskólanum á Bifröst. Heiti greinarinnar er: Hvers vegna EES en ekki ESB? Útdráttur er svona:

"Í opinberri stjórnmálaumræðu hefur því gjarnan verið haldið fram að Ísland geti ekki gengið í Evrópusambandið vegna þess að sjávarútvegsstefna ESB sé andstæð íslenskum hagsmunum. Í þessari grein er þvert á móti spurt hvort verið geti að aðrar breytur, svo sem hugmyndir Íslendinga um fullveldið og sjálfstæði þjóðarinnar, skýri jafnvel betur hvers vegna Ísland hefur aldrei sótt um aðild að ESB? Höfundurinn ætlar sér ekki  að svara þessari stóru spurningu í eitt skipti fyrir öll í þessari stuttu grein heldur aðeins að gera tilraun til að einangra þá breytu sem mestu skiptir að rannsaka frekar í viðleitni til að að meta hvers vegna Ísland hefur kosið að standa fyrir utan stofnanir ESB."

Greinin í heild er hér. 

Svona gerum við í Danmörku

Ég er með svolitla grein um dönsku kosningarnar í nyjasta hefti Mannlífs. Greinin byrjar svona:

"Andrúmsloftið var blandið spennu, hátíðleik, eftirvæntingu, óvissu, gleði og taugaviklun, jafnvel örlaði á ótta hjá sumum. Þetta gæti reynst ansi göróttur kokteill hugsaði ég með mér þegar ég gekk upp tröppurnar að Kristjánsborg, þinghúsinu í Kaupmannahöfn undir kvöld 13. nóvember síðastliðinn. Enn var rúmur klukkutími í lokun kjörstaða. Á leiðinni í þinghúsið í gegnum miðbæinn mætti ég útsendurum fimm flokka sem ólmir vildu vita hvort ég væri búinn að kjósa, allir undu þeir sér umsvifalaust að næsta manni þegar þeir áttuðu sig á að ég hefði ekki kosningarétt í Danmörku. Allt á fullu. Allt gat enn gerst. ..."

Meira í Mannlífi. (Forsíðuna prýðir Þóra Kristín Ásgeirsdóttir, fyrrverandi samstarfsmaður minn af Helgarpóstinum sáluga.)