Jónas í húsi Jóns

Í kvöld fer fram í Jónshúsi í Kaupmannahöfn hátíðardagskrá til að minnast tvö hundruð ára afmælis Jónasar Hallgrímassonar. Jónas fæddist á Íslandi 16. nóvember 1807. Hann kom til Kaupmannahafnar 1932 og dó af slysförum hér í borg 26. maí 1845. Þessa sögu þekkja allir Íslendingar og enn þann dag í dag má sjá sorgbitna landa vora stjákla fyrir utan St. Pederstræde 140 þar sem Jónas hrasaði niður stiga á leið upp í herbegið sitt og fótbrotnaði. Sumir ráfa ráðleysislega um fyrir utan, aðrir láta duga að standa hnípnir hinum megin við götuna og íhuga örlög Jónasar og íslensku þjóðarinnar en saga skáldsins er löngu orðin sameign allra Íslendinga. Nokkrir áræða jafnvel að hringja bjöllu og fá að skoða stigann örlagaríka. Danskir vegfarendur geta kannski haldið að þetta séu útigangsmenn, geðsjúklingar eða jafnvel þjófar að leita að heppilegri inngönguleið í húsið en íbúarnir eru alvanir að finna fyrir utan húsið sitt Íslendinga í uppnámi yfir þessu hroðalega slysi sem varð fyrir 162 árum. Daginn eftir dó sjálfur ástmögur íslensku þjóðarinnar á dönsku sjúkrahúsi, aðeins 37 ára gamall.

Í dag, á tvö hundruð ára afmæli Jónasar, fer fram í Þjóðleikhúsinu heima á Íslandi vegleg minningarhátíð um ævi og örlög Jónasar en það er ekki síður við hæfi að halda á sama tíma minningarhátíð í Jónshúsi, hér í Kaupmnannhöfn. Þar mætast tveir helstu jöfrar íslenskrar sjálfstæðisbaráttu og þjóðmenningar, Jón Sigurðsson forseti og þjóððskáldið Jónas Hallgrímsson. En semsé, í kvöld verður Jónas heiðursgestur í húsi Jóns. Lengi vel áttu Íslendingar aðeins þetta eina hús í Kaupmannahöfn en nú eiga íslenskir viðskiptamenn bæði Hotel D‘Angleterre, Magasin og allt hitt draslið sem keypt hefur verið undanfarin ár. (Að vísu vantar enn Hviids og Tivoli í safnið en það er önnur saga).

Þeir Jón og Jónas voru að mörgu leyti ólíkir menn en báðir skynjuðu þeir kall tímans. Þeir voru réttir menn á réttum stað á réttum tíma. Í kjölfar frönsku stjórnarbyltingarinnar og Upplýsingarinnar hrundu einveldi Evrópu hvert af öðru undan kröfu um lýðræði og sjálfstjórn þjóða. Frjálslyndisstefnan hélt innreið sína og undir miðja nítjándu öld tók þjóðríkið við sem grunneining í ríkjakerfi Evrópu. Þessa hugmyndastrauma notuðu þeir Jón og Jónas í baráttu sinni fyrir sjálfstæði Íslands. Jón Sigurðsson útbjó hinn lagalega málatilbúnað sem Íslendingar byggðu kröfur sínar á og Jónas bjó til ofurrómantíska hugmynd um hina sérstöku íslensku þjóð sem mátti muna fífil sinn fegurri.

Evrópska frjálslyndisstefnan fól í sér hvoru tveggja kröfu um frelsi einstaklingsins og frelsi þjóða. Danir vildi áfram halda Íslandi innan danska ríkisins en danska stjórnin hafði þónokkurn áhuga á að auka við frelsi manna innanlands á Íslandi. Öfugt við Dani höfðu Íslendingar lítinn áhuga á einstaklingsfrelsi en þeim mun meiri áhuga á frelsi þjóðarinnar, sem enn skýrir margt í íslenskri stjórnmálaumræðu dags daglega. Andstaða við viðskiptafrelsi og atvinnufrelsi innanlads var á sínum tíma um leið einhvers konar andstaða við danska yfirstjórn.

Heima á Þingvöllum hvílir ágætur danskur slátrari sem Íslendingar hylla svo fallega hvert ár á 17. Júní. Fyrir hátíðina í kvöld ætla ég hins vegar að að rölta út í Assistens krikjugarð á Norðurbrú og heilsa upp á hann Jónas sem þar hvílir lúin bein. Eftir hátíðina er svo réttast að kíkja yfir á Hviids og skála nokkuð hressilega fyrir þjóðskáldinu. Háa skilur hnetti/ himingeimur,/ blað skilur bakka og egg;/ en anda sem unnast/ fær aldregi/ eilífð að skilið.

24 stundir, 16. nóvember 2007.